Sosyal Medyada Çocuk Mahremiyeti
Sosyal medyanın aktif bir şekilde hayatımıza girmesiyle birlikte, bu mecralarda çocukların görsellerinin bulunduğu içeriklerin paylaşılması çocukların mahremiyeti açısından büyük tehlike oluşturuyor. Çocukların görsellerinin paylaşılmasının yanı sıra, bu görsellerin reklam unsuru olarak kullanılması da “dijital emek sömürüsü” kapsamında soru işaretleri oluşturuyor.
SAFA ATMACA
“Paylaşan ebeveynlik” artışta
Sosyal medyada benlik sunumunun artmasıyla birlikte ebeveynlerin çocuklarıyla deneyimlerini sıkça paylaştığı gözlemleniyor. Ebevenylerin çocuklarının fotoğraflarını sosyal medyada paylaşma aktivitelerine “sharenting” deniyor. İlk kez 2012 yılında karşımıza çıkan bu kavram, Türkçe’ye ise “Paylaşmak” ve “Anne-Baba” kelimelerinin birleşimiyle “Paylaşan-anababa” olarak geçiyor. Günümüzde ise sosyal medya platformlarındaki fenomenlikle beraber bu sayı her geçen gün gittikçe artıyor.
“Influencer Kids” adı altında çocukların mahremiyeti sergileniyor
Çocukların ebeveynleri tarafından oluşturulan “Herkese Açık” sosyal medya hesapları, markalı içeriklerin paylaşımıyla birlikte çocukların mahremiyetinin sergilenmesi sorununu ortaya çıkartıyor. Sosyal medyada bir tanım olarak karşımıza çıkmasıyla birlikte “İnfluencer Kids” yani “Fenomen Çocuk” tanımı bu soru işaretlerini çocukların dijital emek sömürüsü açısından meşrulaştırıyor. Fenomen çocuklar, çocukların sosyal medyada ürettikleri içerikler sonucunda aldıkları etkileşim ve takipçi sayısının artmasıyla birlikte belli bir kalıba sığdırılıyor.
“İki “fenomen çocuk” adı altında iki ebeveyn hesabı incelendi”
Çocukların dijital emek sömürüsü, dünyada olduğu gibi Türkiye için de söz konusu.
Bu kapsamda çocukların mahremiyeti ve dijital emek sömürüsü açılarından “Fenomen Çocuk” olarak tanımlanan ebeveyn hesaplarındaki dijital emek sömürüsünü inceledik.
Bu çerçevede, sosyal medyada çocuğunun mahremiyetini reklam aracına dönüştüren ve “fenomen” tanımlamasına giren iki ebeveynin kontrolündeki çocuk hesabı, son bir yıllık paylaşımlarıyla birlikte incelendi.
Görsel 1 : Ebeveyn 1 Instagram hesabı
“Ebeveyn 1” isimli sosyal medya kullanıcısının 1.7 milyon takipçisi bulunuyor. Profilinde ise “Lifestyle”, “Mom” yazmanın yanı sıra “Fashion Kids” açıklaması bulunuyor. Ebeveyn bu hesapta genellikle markalarla işbirliği ile çocuğunun fotoğraflarını paylaşıyor.
Görsel 2 : Ebeveyn 2 Instagram hesabı
“Ebeveyn 2” isimli sosyal medya kullanıcısının 385 bin takipçisi bulunuyor. Profilinde ise “Life style” ve “Motherhood” açıklaması var. Ebeveyn, çocuğunun adı altında genellikle marka işbirliği içinde çocuğunun fotoğraflarını paylaşıyor.
İki ebeveynin paylaşımlarının çoğu çocuk ve reklam içerikli
İnceleme konusu olan iki ebeveynin de paylaştığı içeriklerin çoğunda çocuk mahremiyetinin ihlal edidiği ve çocuğun reklam unsuru olarak kullanıldığı görülüyor.
Tablo 1 : Instagram Sitelerinin Toplam içerik oranlarının Reklam içerik ve Sharenting oranıyla karşılaştırılması
| Ebeveyn Hesapları | Tüm İçerik | Reklam İçerik | Sharenting İçerik |
| EBEVEYN 1 3.741 gönderi1.766.765 takipçi | 423 Gönderi 372 Görsel İçerik 51 Video İçerik | 213 Gönderi 167 Görsel İçerik 46 Video İçerik | 380 Gönderi 330 Görsel İçerik 50 Video İçerik |
| EBEVEYN 2 3.556 gönderi385.133 takipçi | 161 Gönderi 138 Görsel İçerik 23 Video İçerik | 62 Gönderi 47 Görsel İçerik 15 Video İçerik | 116 Gönderi 94 Görsel İçerik 22 Video İçerik |
Bu verilere göre “Ebeveyn 1” hesabının, “Ebeveyn 2” hesabına oranla daha fazla çocuk ve reklam içerik paylaşımı yaptığı görülüyor.
Tablo 2 : Instagram Paylaşımlarının İçeriklerine Göre Karşılaştırılması
| İÇERİK | EBEVEYN 1 ( 423 Gönderi) | EBEVEYN 2 ( 161 Gönderi) |
| Kişisel İçerik | 43 ad. (% 10,1) | 45 ad. (%27,9) |
| Çocuk İçerik | 380 ad. (% 89,8) | 116 ad. (%72,4) |
| Reklam İçerik | 213 ad. (%50,3) | 62 ad. (%38,5) |
Bu verilere göre ise “Ebeveyn 2” fenomen hesabının “Kişisel İçerik” kategorisinde “Ebeveyn 1” influencer hesabına oranla daha çok paylaşım yaparken, “Ebeveyn 1” hesabı, “Çocuk İçerik” ve “Reklam İçerik” kategorilerinde “Ebeveyn 2” hesabından daha çok paylaşım yaptığı sonucuna varılıyor.
En çok gönderi içerisinde reklam ve giyim kategorisi tercih ediliyor
Sosyal Medyada paylaşılan içerikler kendi içerisinde reklam çeşitlerine göre ayrılabiliyor.
Tablo 3 : Instagram Paylaşımlarının Reklam çeşitlerine göre karşılaştırılması
| ÇEŞİT | EBEVEYN 1 (213 Gönderi) | EBEVEYN 2 ( 62 Gönderi) |
| Gönderi İçinde Reklam | 197 ad. (%92,5) | 49 ad. (%79,1) |
| Öneri Reklam | 5 ad. (%2,3) | 7 ad. (%11,3) |
| Ürün Yerleştirme Reklam | 8 ad. (%3,8) | 4 ad. (%6,4) |
| Çekiliş Reklam | 3 ad. (%1,4) | 2 ad. (%3,2) |
Bu verilere göre, sosyal medya üzerinden reklam paylaşımı yaparken, çocukların reklam unsuru olarak kullanıldığı içeriklerde “gönderi içinde reklam” çeşidi daha çok tercih edildiği görülüyor.
Tablo 4 : Instagram Paylaşımlarının kategorilere göre sınıflandırılması
| KATEGORİLER | EBEVEYN 1 (213 Gönderi) | EBEVYEN 2 (62 Gönderi) |
| Giyim | 174 ad. (%81,7) | 19 ad. (%30,6) |
| Gıda | 8 ad. (%3,8) | 6 ad. (%9,7) |
| Mağaza | 9 ad. (%4,2) | 4 ad. (%6,4) |
| Oyuncak | 4 ad. (%1,9) | 10 ad. (%16,2) |
| Kişisel Bakın | 7 ad. (%3,3) | 8 ad. (%12,9) |
| Bebek Bakım | 2 ad. (%0,9) | 9 ad. (%14,5) |
| Diğer | 9 ad. (%4,2) | 6 ad. (%9,7) |
Çocukların reklam unsuru olarak paylaşıldığı içeriklerde giyim kategorisi yoğun olarak görülüyor. Ayrıca diğer durumlarda oyuncak tanıtımının yapıldığı da görülüyor.
Ebeveynlerin paylaşımlarının %89’u çocuk içerikli
Yukarıdaki verilerden görüleceği üzere çocuk reklam paylaşımlarında bulunan fenomen ebeveynler, kendi benlik sunumlarından ziyade çocuklarının benlik sunumlarını paylaşıyor.
Bu kapsamda paylaşılan çocuk içeriklerinin oranı %89’u buluyor.
“İyi ebeveyn” algısı için olumsuz yorumlar siliniyor
Özellikle sosyal medyada çocuklarının fotoğraflarını reklam unsuru olarak kullanan ebeveynler, benlik sunumunu, çocuğun mahremiyetini veya marka imajını zedeleyecek eleştirel yorumları siliyor veya yorumlarını kullanıcılara kapatıyor.
Eleştirilerden uzak, pozitif, olumlu ve kusursuz paylaşımlarla beğeni sayılara öne çıkartılıyor ve hedef kitlesi üzerinde “iyi bir ebeveyn” algısı yaratılmaya çalışıyor.